Uitgave: Januari 1998

Het 'gewaggie' van Stompwijk

Op 29 september 1940 zit de Duitse militair Willi Schröder op het houten bankje in een bedompte ruimte van amper twee vierkante meter zich stierlijk te vervelen.

Hij is in Stompwijk, waar hij is ingekwartierd, opgepakt voor een of ander vergrijp en zit er al vijf dagen moederziel alleen. Af en toe steekt een bewaker zijn hoofd door het luikje in de dikke houten deur om te kijken of Schröder zich koest houdt of om hem wat voedsel aan te reiken. 
Het is de laatste dag van zijn detentie. Schröder staat op van zijn bank en krast met een stukje potlood zijn naam en de data van zijn gevangenschap op de deur. 
Ook andere Duitse soldaten, onder wie K. Gerstenkorn, moeten hier ergens in 1940 en in de jaren daarna enige tijd hebben vertoefd.

Sommigen volstonden met de inscriptie van de datum in de deur. Anderen voegden daar een woord aan toe; het woord 'Kapitulation' is duidelijk leesbaar. Eén moet er tien dagen hebben gezeten, van 'l4 .10 - 24.10.'40' . Wellicht krabbelde hij ook deze woorden in de deur: 'In diesem ... habe ich gesessen, habe manchen ... aufgefressen, habe manchen liter Wasser hingenommen, drum will ich auch nicht wiederkommen ... es geht alles vorüber.'
Dit proza staat ruim een halve eeuw later nog altijd te lezen op de deuren die de Stompwijker Sjon Olyhoek in de schuur van zijn woning aan de Dr. Van Noortstraat 38 bewaart. De deuren zijn afkomstig van het voormalige cachot van Stompwijk, bij oudere Stompwijkers nog altijd bekend als 'het gewaggie'. Het gebouwtje, dat ooit nummer 40 had en twee 'cellen' omvatte, was al ver voor de tweede wereldoorlog in gebruik als een tijdelijke opbergplaats voor burgers die vanwege dronkenschap, verstoring van de openbare orde of ander gedrag dat toentertijd niet werd getolereerd door de Stompwijkse veldwachter waren opgepakt. In het 'gewaggie' moesten ze wachten tot hun zaak voor de rechter kwam.
In het andere deel van het bouwseltje werd de bluswagen van de Stompwijkse brandweer gestald.

 'Hier habe ich gesessen...' De cellen bevonden zich in het gedeelte links.

Toen de Duitse bezetter in 1940 in Stompwijk enkele gebouwen vorderde voor de inkwartiering van manschappen, is het gebouwtje gebruikt voor de opsluiting van soldaten die zich aan wangedrag hadden schuldig gemaakt.
De cellen lagen tegen elkaar aan en waren uiterst sober ingericht. In de muur bevond zich een houten plank waarop de gevangene sliep.
In de hoek was een gemak waarop hij zijn behoefte deed. Voorts was er één getralied raam. Vijf dagen hechtenis in dit cachot zou volgens hedendaagse maatstaven als een wel erg zware straf worden beschouwd voor de lichte vergrepen waarvoor het ooit werd gebruikt.
Na de oorlog nam het gemeentelijk energiebedrijf van Leidschendam het gebouwtje in gebruik voor de overslag van (aard)gas. Toen het in de jaren tachtig werd afgedankt, meldde Sjon Olyhoek, die er naast woonde, dat hij het perceeltje wel van de gemeente wilde kopen.
De gemeente ging akkoord. Oliehoek gebruikte het gebouwtje een aantal jaren als schuur en als speelruimte voor zijn kinderen. Die hebben er, zegt hij, heel wat spannende avonturen beleefd.
In 1990 besloot hij het te slopen om plaats te maken voor de bouw van een garage. Het gebouwtje leende zich daar niet voor, omdat het bij sloop van de cachotmuurtjes vermoedelijk zou instorten. Bovendien zaten er her en der scheuren in de steensmuren. Op oudejaarsdag 1990 was het gedaan met het 'gewaggie van Stompwijk'.
Sjon bewaart de deuren nu al acht jaar in een andere schuur en hij is niet van plan ze weg te gooien. Ze verkeren nog altijd in een prima staat en kunnen best nog vijftig jaar fungeren als schuurdeuren. Al is de historische waarde ervan gering, enige curiositeit hebben de deuren in ieder geval wel. Oliehoek is bereid ze af te staan als iemand er een bestemming voor heeft die recht doet aan het verhaal waarmee ze zijn omgeven.

Jos Teunissen